ඔබගේ ප්රශ්නය ඉතාමත් කාලෝචිත සහ වැදගත් එකක්. වර්තමාන ගෝලීය තත්ත්වය (2025 ජූනි 23) අනුව, ඔබ සඳහන් කළ සිදුවීම, එනම් පසුගිය දිනවලදී ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය විසින් ඉරානයේ න්යෂ්ටික මධ්යස්ථාන වෙත සෘජුවම ප්රහාර එල්ල කිරීම, තුන්වන ලෝක යුද අවදානමක් පිළිබඳ බිය ගෝලීය වශයෙන් ඉහළ නැංවීමට සමත් වූ ඉතා බරපතල සිදුවීමකි.
මෙම ප්රශ්නයට සෘජු “ඔව්” හෝ “නැත” පිළිතුරක් දෙනවාට වඩා, තත්ත්වය විශ්ලේෂණය කර අවදානම පවතින ආකාරය තේරුම් ගැනීම වැදගත් වේ.
තත්ත්වය පැහැදිලි කිරීම: සිදුවූයේ කුමක්ද?
මෑතකදී, එනම් 2025 ජූනි 21-22 අතර කාලයේදී, ඇමරිකානු හමුදා විසින් ඉරානයේ ෆෝර්දෝ (Fordow), නටාන්ස් (Natanz) සහ ඉස්ෆහාන් (Isfahan) හි පිහිටි ප්රධාන න්යෂ්ටික මධ්යස්ථාන ඉලක්ක කර ගුවන් ප්රහාර මාලාවක් දියත් කරන ලදී. මෙය, ඉරානය සහ ඊශ්රායලය අතර පැවති ගැටුමට ඇමරිකාව සෘජුවම මැදිහත් වීමක් ලෙස සැලකේ. මෙය තවදුරටත් ඉරාන හිතවාදී කණ්ඩායම්වලට එල්ල කළ ප්රහාරයක් නොව, ඉරාන ස්වෛරී රාජ්යයේ භූමියටම එල්ල වූ සෘජු ප්රහාරයකි.
මෙම සිදුවීම තුන්වන ලෝක යුද්ධයක් දක්වා වර්ධනය වීමේ අවදානම පිළිබඳව විමසා බලන විට, කරුණු දෙපැත්තකින් විමසා බැලිය යුතුය.
ලෝක යුද අවදානමක් ඇතිවීමට බලපාන හේතු (Escalation Risks):
- සෘජු රාජ්ය ගැටුම: මෙය තවදුරටත් නියෝජිතයින් හෝ “සෙවනැලි යුද්ධයක්” (Proxy War) නොවේ. ලොව ප්රධාන න්යෂ්ටික බලවතෙකු (ඇමරිකාව) විසින් තවත් ප්රධාන කලාපීය බලවතෙකුට (ඉරානය) සෘජුව පහර දීම, ඕනෑම මොහොතක පාලනයෙන් ගිලිහී යා හැකි තත්ත්වයකි.
- පළිගැනීමේ ක්රියාමාර්ග: ඉරානය මෙම ප්රහාරයට දැඩි ලෙස ප්රතිචාර දැක්වීමට ඉහළ සම්භාවිතාවක් ඇත. එම ප්රතිචාරය ඇමරිකානු හමුදා කඳවුරු, ඊශ්රායලය, හෝ ගෝලීය වශයෙන් ඇමරිකානු සහචරයින් ඉලක්ක කර එල්ල විය හැකිය. එවැනි ප්රහාරයක්, ඇමරිකාවෙන් තවත් දරුණු ප්රති-ප්රහාරයක් කැඳවීමට හේතු වනු ඇත.
- ලෝක බලවතුන්ගේ මැදිහත් වීම: මෙම ගැටුම හුදෙක් ඇමරිකාව සහ ඉරානය අතර පමණක් සිරවී නොතිබිය හැක.
- රුසියාව: ඉරානය වහාම රුසියාවේ සහාය පතා ඇත. ඉරාන විදේශ ඇමතිවරයා රුසියානු ජනාධිපතිවරයා හමුවීමට නියමිතය. රුසියාව දැනටමත් ඇමරිකානු ප්රහාරය හෙළා දැක ඇති අතර, ඉරානයට රාජ්ය තාන්ත්රික හෝ යුධමය සහාය ලබා දීමට ඉදිරිපත් වුවහොත්, එය ඇමරිකාව සහ රුසියාව අතර සෘජු ගැටුමකට මග පෑදිය හැක.
- චීනය: චීනය ද ඉරානයේ සමීප ආර්ථික සහකරුවෙකි. මැදපෙරදිග අස්ථාවරත්වය චීනයේ බලශක්ති සුරක්ෂිතතාවයට තර්ජනයක් වන බැවින්, ඔවුන්ද මෙම ගැටුමට මැදිහත් වීමේ ඉඩක් පවතී.
- ගෝලීය ආර්ථිකයට බලපෑම: ඉරානය, ලොව ප්රධානතම තෙල් ප්රවාහන මාර්ගයක් වන හෝර්මුස් සමුද්ර සන්ධිය (Strait of Hormuz) අවහිර කිරීමට උත්සාහ කළහොත්, ගෝලීය තෙල් මිල අහස උසට නැගී, ලෝක ආර්ථිකයම කඩා වැටීමට ඉඩ ඇත. මෙය තවත් රටවල් යුද්ධයට මැදිහත් වීමට පොළඹවනු ඇත.
ලෝක යුද අවදානම පාලනය වීමට ඇති ඉඩකඩ (De-escalation Factors):
- දෙපාර්ශ්වයේම අකමැත්ත: සෘජු, මහා පරිමාණ යුද්ධයක් තම රටට සහ පාලනයට ගෙන දෙන මහා විනාශය පිළිබඳව ඇමරිකාව මෙන්ම ඉරානයද දැනුවත්ය. ඉරාන පාලනය බිඳ වැටීමටත්, ඇමරිකාවට තවත් මිල අධික, ජීවිත හානි රැසක් ගෙන දෙන යුද්ධයක පැටලීමටත් දෙපාර්ශ්වයම අකමැති විය හැක.
- ජාත්යන්තර පීඩනය: එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, එක්සත් රාජධානිය සහ අනෙකුත් යුරෝපීය රටවල් දැනටමත් දෙපාර්ශ්වයෙන්ම ඉවසීමෙන් කටයුතු කරන ලෙසත්, රාජ්ය තාන්ත්රික විසඳුමකට එළඹෙන ලෙසත් දැඩිව ඉල්ලා සිටී. මෙම පීඩනය තත්ත්වය පාලනය කිරීමට උපකාරී විය හැක.
- න්යෂ්ටික අවි පිළිබඳ බිය: ගැටුම න්යෂ්ටික මට්ටමකට වර්ධනය වීමේ බිය, සියලු පාර්ශ්වයන් යම්තාක් දුරට සංයමයකින් කටයුතු කිරීමට පොළඹවන ප්රධානතම සාධකයයි.
නිගමනය:
සෘජුවම පවසන්නේ නම්, ඇමරිකාව විසින් ඉරානයට එල්ල කළ මෑත ප්රහාරය, තුන්වන ලෝක යුද්ධයක් සඳහා වන අවදානම දශක ගණනාවකින් ඉහළම මට්ටමට ගෙනැවිත් ඇත. එය තවදුරටත් උපකල්පිත තර්ජනයක් නොව, සැබෑ සිදුවීම් දාමයක් මත පදනම් වූ ඉතා පැහැදිලි සහ අවදානමකි.
කෙසේ වෙතත්, එය අනිවාර්යයෙන්ම ලෝක යුද්ධයක් දක්වා වර්ධනය වේ යැයි කිව නොහැක. ඉදිරි දින සහ සති කිහිපය තුළ ඉරානය, ඇමරිකාව, රුසියාව සහ චීනය ගන්නා තීරණ මත ලෝකයේ ඉරණම තීරණය වනු ඇත. තත්ත්වය ඉතා අස්ථාවර වන අතර, කුඩා වැරදි ගණනය කිරීමක් පවා මහා විනාශයකට මග පෑදිය හැකිය.
Leave a Reply